दोन नेते गुजराती

दोन नेते गुजराती

भलतेच करामती

कळतच त्यांना नाही

अति तेथे होते माती

विकासाच्या नावाखाली

दोन हजार चौदा साली

गांधी सांगून आण्णाच्या 

आग लावली बुडाखाली

प्रधानसेवकाच्यानंतर

एक होई चौकीदार

दुजा घेई हाती आपल्या 

बेदरकारपणे कारभार

सतत मुखात खोटे

घाली विदेशात खेटे

प्रचारकी बघून थाट

जनतेच्या तोंडी बोटे

हरभरा यांच्यामुळे

टरारून गच्च फुले

कुठे जरा खुट्ट होता 

म्हणे हे तर नेहरूमुळे

आधी बोलती चिन्यांना

लाल लाल डोळे हाणा

पाकिस्तानला कळेल

अशी भाषा तुम्ही द्या ना

पाक सारखा घुसतो 

चीन नकाशा पुसतो

व्यापाऱ्यांना सैन्यापेक्षा

एक साहसी म्हणतो

नोटबंदी, लॉकडाऊन

पाहिले सारे करून

हाती धुपाटणे आले

बघा हताश होऊन

विदेशनितीचा परिपाक

रुपयाचे गेले नाक

खोल गाळात रुतले

अर्थव्यवस्थेचे चाक

कोरोनात बळी गेले

सीमेवर कामी आले

अगणित देशबांधव

गर्दीत चेंगरून मेले

याआधी दुर्दैवी घटना

पाहिल्यात घडताना

गुजराती दोन दिसले

जबाबदारी झटकताना

सारे मणिपूर पेटले

उरी, पुलवामा घडले

मनाच्या बाता एकाच्या

ऐकूनी कान विटले

कितीतरी चरित्रहीन

बरळतात मंत्रीगण

यांच्या संगतीत स्वच्छ

माखलेले भ्रष्टाचारानं

आंधळा घेऊन द्वेष

धरून गोसावी वेष

निघालेत चोर दोन

विकायला सारा देश

पत्रकार येती कामे 

नामजप ओठी घुमे

पैशासाठी सत्तेपुढे

लाचार सारी माध्यमे

सहिष्णुतेचा अंत पाही

ठाऊक हे त्यांना नाही

असल्या दडपशाहीला

लोकशाहीत थारा नाही

- संदीप भानुदास चांदणे (सोमवार, १६/०६/२०२५)

कोमलांगिनी चित्तहरिणी

कुठून हा येई समीर गंधीत तू नसताना
गंधातून दिसे साक्षात मज तू हसताना
काज कुठले कसे करू कळेना काही
हरवते माझे चित्त नित्य तुला स्मरताना

रोमांचित, अवचित तव दर्शने मी फार
मन्मनी घातला तव बाहूचा रेशीम हार
व्यर्थ घटिका नको आता हो जरा उदार
हे पळ पळ करती मनावर निर्दयी वार

पाहूनि तुज कोमलांगिनी चित्तहरिणी
शब्द हे आले नकळत मम अधरावरी
अंतिम बहुधा आज दिन हा या भूवरी
मना धीर धरी, करी अनुकंपा मजवरी

हे यौवन तव नवचैत्रासम साकार
घटासम वाढता दिसे कटी आकार
ते नयन नितळ गहिरे सरोवर फार
मी अति आतुर पोहून कराया पार

पुरे हे मौन मनोरथ माझे मनीचे जाण
ह्रदयी रुतला खोल तव प्रीतीचा बाण
करी त्वरा जरा करण्या अंत वेदनेचा
दुःखे त्यागीन विव्हळ व्याकूळ प्राण

- संदीप भानुदास चांदणे (मंगळवार, १०/०६/२०२५)

बूंद की गाथा

बूंद की गाथा.

बूंद जो मेघ से मय तक पहुंची.

यह एक बूंद की गाथा है जो इस पृथ्वीपर मौजूद हर सजीव के जीवन का अविभाज्य भाग हैं. आमतौर पर इसे देखा नहीं जाता, इसके समूचे जमा रुप को ही जाना और देखा जाता हैं. जीवनके कुछ ख़ास क्षणोंमेंही इन्हे देखा और महसूस किया जा सकता है. लेकिन इसके लिए आपको अलग दृष्टी अपनानी पड़ती है और जीवन की आपाधापीमें आम आदमी कहाँसे लाए ऐसी अलग दृष्टी? इसीलिए कुछ शब्दोंको चुनकर उन्हें एक धागे में पिरोकर ये काव्यमाला आपके संमुख प्रस्तुत कर रहा हूँ. आशा है मेरी दृष्टी से कुछ बूंदे देख वहीं आनंद की अनुभूती आपकोभी होगी जो मुझे लिखते समय हुई थी.

और एक बात, यह केवल एक काव्यसंग्रहही नहीं हैं, एक यात्रा के अनुभवका साहित्यिक दर्पण है. इसमें आप मेघसे गिरते वर्षाकी बूंदसे जामके प्याले में छलकती बूंद तक का सफर दिखाई पड़ेगा. वर्षा की बूंद, ओसकी बूंद, पूजा अभिषेक में गिरती धारा की बूंद और प्यारमें बहते आंसूकी अनमोल बूंद इन सभीकी नयेसे पहचान होगी.

यदि इसे पढ़कर किसी वाचकके मनमे अपने जीवनसे कोई याद, कोई पीड़ा कोई प्याला छलकके आ जाये तो इस "बूंद"का कार्य पूर्ण हुआ ऐसा मैं समझूंगा.

बूंद-१

बूंद बूंद मेघ में हैं भरी

आकाश से धरा पर गिरी

बूंद एक कमतर हैं नहीं

नदिया ताल दर्या भर चली

बूंद बरसती हैं कभी जब

पनियाई झुकी अखियोंसे

हृदय में पीड़ा है उठती

मानें जहान गलता हो जैसे

बूंद बूंद एकसी हैं दिखती

मायने पर हजार परखती

प्रेमी रखता है विरह में

कहीं इबादत में गिर जाती

गुलपे सजती शबनम बनकर

किसी पेड़के फ़लसे रिसती

साकी के प्यारभरे प्याले से

मय कहलाती और छलकती

बूंद-२

ऐ बूंद अब आ तू उतरकर

काले घन की उंगली छोड़

अवनीपर माटी के कणमें

है तुझसे मिलने की होड़

सूख चुका हैं भुना पड़ा हैं

अब ना हो उससे धूप सहन

झरझर सरसर ऐसे उतर

गीली शीतलता को पहन

कई पेड़ और पौधे भी तो

भूरे बनकर खड़े हुए हैं

बहा ले जा तू उन पत्तोंको

ढेर बनकर पड़े हुए हैं

दे बदल सब सृष्टि का रंग

हरा हरा सबकुछ तू कर दे

सूखी सरिता और सरोवर

मिल आ, इन सबको तू भर दे

चार मासभर एक वर्ष के

मधुर बजता साज बन जा

हर सवेरे उजालोंके संग

झिममिलाती ओस बन जा

बूंद-३

गजब हुआ आज मैंने क्या देख लिया

उन आखोंमें एक बूंद आंसू देख लिया

गुमान था कभी चमचमाते मोतीपर

मोतीसे भी क़ीमती रतन देख लिया

यूं अगर ये बूंदे गिरकर होंगी ज़ाया

मैं बन जाऊ मुफ़लिस मैंने देख लिया

पलकपे खड़ी जो तेरी आंसूकी बूंद

संदूक का हो बंदोबस्त ये देख लिया

बूंद-४

लगा आंसूकी झड़ी निरंतर

उसपर रुदन करुण सिसकके

बहाकर बिरहाकी वो बूंदे

हो गए सूखे नयन हैं उसके

कोई मुराद पूरी हो जाये

आस लिए मनमें वो रोता

बूंद-बूंद देवों के सिर पर

अभिषेक जलका कर आता

कोई खर्चता बूंदे टपटप

झरझर कोई सिरपे चढ़ाता

बिरहाकी हो या पूजाकी

पावन मैं उन दोनोंको पाता

बूंद-५

बूंद सुनहरी पाती पाती

सुबहको शबनम बन जाती

ओढ़कर किरणों को बदनपे

जैसे हो गहना, इतराती

चूमकर सारे फूलोंके डेरे

दुपहरी में चुपकेसे जाये

अगली सुबह मिलने को

ठंडी सदा हवा संग आये

बूंद-६

रंगीन महफ़िल में रौनक भर

रुहभीगाती बूंदे मिल जाती हैं

समां नशीला बन जाते ही, एक

नज्म लबोंपर छलक आती हैं

पर दो आँखों से उपर हो

नशा वो ऐसा नहीं जरा रे

अभी तक उतरा नहीं तो

नया ख़ुमार हम कहाँ भरे?

रिसता मैं कोरा जाम देखूँ 

जब उसकी आँखों को देखूँ

बूंद भी उसकी न हो जाया

इतना होश में रहूं ये देखूँ

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार, ३०/०५/२०२५) 

एक अर्थहीन गजल

आहे अंगणात वारा, निवारा घरात आहे

तरी माजला कल्लोळ कसला मनात आहे?

रोज तसाच दिवस, तसलीच रात्रही येते

बदलून नव्या फक्त दुःखाची आयात आहे

कुठलाच सूर आनंदी येईना बासरीतून

इतकी उदासवाणी माझी हयात आहे

सूर्याची दैवी थाळी गोष्टीमध्येच राहिली

आता उघड्यावर उपडी माझी परात आहे

मदतीस धावणारे आता ना पाय दिसती

दिसते ती निघालेली कोडगी वरात आहे

- संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, २८/०५/२०२५)

बे-मनू हूँ

काली रात के दामनसे लिपटा फिरू वो मजनू हूँ

झुलसकर खुद करू रोशन जंगल जंगल वो जुगनू हूँ

चल रहा चारों ओर इंतिहाई शोर-ओ-गुल मुसलसल

चले कहीं कोलाहल जगमें, मैं अपने में मगनू हूँ

रखी थीं एक बेवकूफी पास ज़माने दर ज़माने मैंने

अब आशना हूँ वक़ूफ़ी से अब जब मैं बे-मनू हूँ

- संदीप भानुदास चांदणे (गुरूवार, २९/०५/२०२५)

एक रंग की चाहत

जो बरसों से चाहा था 

आज हमने पाया हैं 

फिर उसे पाकर क्यूँ

कलेजा मुंहमें आया हैं

सपना था दुनिया का

जिसमें कुछ ऐसा हो

गुलीस्तामें हर गुल का

रंग बस एक जैसा हो

एक रंगसे सराबोर

हो उठा जब चमन सारा

दुबकते कोई कह रहा

हटा दो ये नजारा

थी गलत वो आरजू

गलत वो बयानी थी

कहते है आवाम जिसे

गलत वो सयानी थी

रंग मिटाने की ख्वाईश

जिस किसीने बताई थी

कुदरत की दुनियासे

उसकी जाती लडाई थी

पर उस लडाई में

खिंच वो सब लाया 

एक रंग की चाहतमें

गुलीस्ता मगर मुरझाया

- संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, १५/०५/२०२५)

Man and book

Man slowly was becoming man

Once alone then part of a clan

He learned to speak, he carved the wheel,

Left the cave, built home, found the feel

Then language bloomed words came by

Stone to scroll thoughts go high

A clever man then wrote God down

Said “Give your mind, kneel, bow, drown”

Man heard mind, felt brain

Made no word, thought it sane

When man asked man a question true

He pointed to a book, said, “find answers due”

When man begged for mercy, soft and bare

Man hastily flipped pages, searching there

Man then tried to simply live, said, "I am, me!"

But the book screamed "That's blasphemy!"

Awake or asleep, eating or praying,

The book kept watch, no room for straying

Can man ever get that brain back again?

Will man ever feel, another man's pain?

- Sandeep Bhanudas Chandane (Saturday, 03/05/2025)

माणूस आणि पुस्तक

माणूस हळूहळू माणूस होत होता
आधी एकटा, पुढे कळप होत होता

मग बोलायला शिकला, चाक बनवले
गुहा सोडून घरात आला, गाव बनवले

नंतर संवादासाठी भाषा विकसीत झाली
त्याच्याही पुढे जाऊन लेखनकला आली

हुशार माणसाने आधी लिहून काढला देव
त्यातून माणसालाच म्हणाला डोकं इथे ठेव

माणसाला डोकं म्हणजे मेंदूच वाटला
डोकं नि मेंदूत जरा गल्लत करून बसला

माणसाने माणसाला काही प्रश्न विचारले
माणसाने पुस्तकाकडे सरळ बोट दाखवले

माणसाने माणसाकडे दयेची भीक मागितली
माणसाने पुस्तकात कुठे सापडते का बघितली

माणसाने सगळं सोडून जगण्याचा प्रयत्न केला 
माणसाला हा पुस्तकाचा घोर अपमान वाटला

उठता-बसता, खाता-पिता, जागेपणी-झोपता
पुस्तकातून माणसाचा माणसावर पहारा जागता

पुस्तकापुढे ठेवलेला मेंदू परत मिळेल का?
माणसातला माणूस माणसाला दिसेल का?

- संदीप भानुदास चांदणे (शनिवार, ०३/०५/२०२५)

पापणी

लवलवती पापणी...

अश्रूंना घेऊन लपली, मिटल्याने झाली ओली

आतल्या अंधारात तरी, पहा चमचमली

...लवलवती पापणी

थरथरती पापणी...

अश्रूंच्या लाटांनी, बेभान जराशी झाली

सोडण्या तयांना खाली, पहा तयार झाली

...थरथरती पापणी

झरझरती पापणी...

अविश्रांत असा, झरा वाहता झाली, 

पुन्हा भरण्यासाठी, वेडी, रिक्त झाली

...झरझरती पापणी

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार, २५/०४/२०२५)

अशाच एका संध्याकाळी

अशाच एका संध्याकाळी
उन्हं व्हावीत सोनेरी

आणि चकाकून जावीत
ढगांच्या रूपेरी झालरी

अशाच एका संध्याकाळी
ह्र्दय भरून यावे
सुगंधी, मधुर, वाऱ्याला
उचलुनि कडेवर घ्यावे

अशाच एका संध्याकाळी
मनी आनंद फुलावा
पहिल्या पावसातला
हिरवाकंच अंकुर व्हावा

- संदीप भानुदास चांदणे (सोमवार २५/०४/२०११)

जागृत सत्य

इतिहासात काय

वर्तमानात काय

किंवा भविष्यात काय

हे आहे असंच राहणार

बळी कान पिळणार

दुबळे भरडले जाणार

येनकेन प्रकारे सारे 

सत्तेसाठी होत राहणार

न्याय न्याय म्हणतात तो 

व्यक्ती, समूह, प्रांत, भाषा

इत्यादी सापेक्ष असतो

तो तसाच मिळत राहणार

काळावर छाप सोडणारी

काही कल्पतरूही डोलतात

कालांतराने मात्र त्यांच्यावरची

बांडगूळंच शिल्लक राहणार

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार, २५/०४/२०२५)

नरो वा कुंजरो वा

नरो वा कुंजरो वा

पोटाची खळगी भरणे कारणी
स्वार्थें, वैऱ्याची हो मनधरणी

हसणे होईल पातक घोर
भवती मूर्खांचा वाढेल जोर

सत्य नित्य नको ओठी
वाचेत मुग्धतेची पराकोटी

आणि...

मती निष्काम होय तेधवा
म्हणावे, नरो वा कुंजरो वा

- संदीप भानुदास चांदणे (रविवार, १०/०३/२०१९)

गर्भार सातव्या महिन्याची

जिच्यासाठी झटून दिनरात
दिली परीक्षा प्रीतीची
आज भेटली ती, होऊन
गर्भार सातव्या महिन्याची!

मावळला ध्यास, गळाली आस
गळ्यापाशी कोंडला श्वास
म्हणतील मामा, तिची लेकुरे
भीती मला त्या नात्याची!

क्षण पदोपदी झुरण्याचे
नकळत मागे फिरण्याचे
आता आठवती ते खर्च
आणि उसनवार मित्रांची!

आता काय, शोधू दुसरी
तीही नसेल तर तिसरी
करणार काय, मुळातच
आहे, बागेत गर्दी फुलांची!

- संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, ०१/०८/२०१८)

धरती

उगता जीवन इस माटीसें

उगकर फलफूलता यहाँ 

कहते इस ग्रह को पृथ्वी 

रहते जीवजंतू सारे जहाँ

इस धरती पर हैं समंदर 

और पर्वत अतिविशाल

हरियाली तन पे छायी है  

सरपे पुरवाई का गुलाल

सात समंदर भूखंड सात

मानव भी अलग दिखते

कोई ऊँचा कोई नाटा

काले गोरे मिलकर रहते

कही वर्षावन, कही रेगिस्ता

कही लहलहाते खेतखलिहान

भरमार भौगोलिक स्थलोंकी

अपने जैसा दूजा न लेकिन

धरती का हैं हमसाया 

चंद्रमा रातके आकाशमें

और उजाला लेकर आता

सूरज, भर अपनी बाहोंमे

पृथ्वी अविरत चलती रहेगी

जब तक सूरज चांद रहेंगे 

मानव के संग नए जीव

धरा के आचलमें मिलेंगे

- मुग्धा संदीप चांदणे (मंगळवार, २२/०४/२०२५)

प्रश्न अस्तित्वाचे

अथांग अफाट विश्वपसारा
त्यात यत्किंचित सूर्यमाला
आठ ग्रहांची जपमाळ ही
जाणे जपतो कोण कशाला

अवाढव्य आकार ग्रहांचे
परि जीवना थारा नाही
श्वासातून मनात रूजावा
असला तिथे वारा नाही

अबोध जीवा ओढ अनामिक
पृथ्वी नामक पाषाणाची
दीर्घिकेच्या कक्षेपल्याड
सर ना त्यास धूलिकणाची

मानव कधी पृथ्वीवर आला?
कशातून जन्म सूर्याचा झाला?
प्रश्नांतून नवे प्रश्न जन्मती
रोज मतिभंगुर प्रश्न उशाला

विज्ञानाची वीतभर दोरी
अध्यात्माचा कासरा हातभर
तरी न उमगले आजवर हे
जन्म मृत्यूचे गूढ अवडंबर

कितीक आले धर्म जगती
आणि प्रेषित पोथ्या घेऊन
काळाच्या महाकाळसर्पाने
सारे सहजी घेतले गिळून

काळ काळ हा असतो काय?
येतो कुठुनी जातो कोठे?
एक बाब खचितच आहे
काळाहून ना कोणी मोठे

निमित्त कसले? काय प्रयोजन?
भौतिकतेच्या भोवतालचे
मानवा छळतच राहतील हे
प्रश्न आपुल्या अस्तित्वाचे

- संदीप भानुदास चांदणे (सोमवार, २१/०४/२०२५)

दिवाळी शुभेच्छा

खोल खोल राती
तेवता दिवा
झळाळे जरी
संदीप हवा

चैतन्य दारी
आणि रांगोळी
हसतयावी
अशी दिवाळी!

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार १३/११/२०१५)

समर्पित भावसे झरना

कहीं दूर तुम जंगल में

रहते हो निबिड़ वनमें

एक बार जो दृक हुए

बस जाते हो फिर मनमें 

गाती बूँदे एक स्वर में

झरझर चोटीसे झरती 

और सुनाती हैं सृष्टीको

अपनी कलकल गिरती

ऊंचे पहाड़ोसे रिसते 

लाते जलवर्षा हो दूधी

रूप अपना बदलकर  

बन जाते हो एक नदी

झरने, हो महान गिरकर

तुम, हमको ये हैं सीखना

समर्पित भावसे अपनेको

निःसंकोच झोंक देना

- मुग्धा संदीप चांदणे (रविवार, २०/०४/२०२५)

पक्षीकुमार

भिन्नभिन्न रंगोसे मलकर
पर अपने लहराते हो
काया अतिसुंदर है तुम्हारी
पक्षीकुमार कहलाते हो

कैसे न हो कोई विमुग्ध
छवि जैसी तुम पाये हो
हर्षभरित हो जाते जन
जब, नृत्यमुद्रा बनाते हो

सावन का मौसम जब आता
खिल खिल यौवन आते हो
नभ-धरती के मधुर मिलनसे
खुद रोमांचित हो जाते हो

प्रियतम अपनी को देखकर
वहीं रूप तुम धरते हो
जिसे देखने मन मानवका
लालायित तुम करते हो

यूँ तो सृष्टीमें खग अनेक
पर, चित्रोंमे तुम सजते हो
कान्हाकेभी साथ युगोंसे
ओ, मयूर तुम रहते हो!

- मुग्धा संदीप चांदणे (रविवार, २०/०४/२०२५)

नीले आसमाँ के नीचे

नीले आसमाँ के नीचे

मै खड़ी हूँ आँखे मीचे

यहाँ है फूलों से भरे

सात रंग के बगीचे  

तितली गाती धुन कोई

बुलाती मुझको हैं

मैं भी दौड़ जाती हूँ 

उसके पीछे पीछे

हवा के झोंके आतेजाते

सहलाते है पेड़ो को

सूरज की पड़ती किरणे

मनमें जाये उमंग सींचे

ऊँचे खड़े पहाड़ दिखते

दिखते उड़ते पंछी

दिन ये बड़ा सुहाना लगे

बाहोंमें मुझको भींचें 

- मुग्धा संदीप चांदणे (शनिवार, १९/०४/२०२५)

वारा आणि दिवा

वाऱ्याच्या झुळूकी रात्रभर

काहीतरी सांगून जात होत्या

दिव्यातल्या दिव्यात वाती

जोरात हेलकावे खात होत्या

विझायचं की तेवत रहायचं

दिव्यांचं नक्की ठरत नव्हतं

तेलातले जळते पाय काढून

त्यांना बाहेर जाता येत नव्हतं

कधी गार गार झुळूकी कधी

भिरभिरून येती पतंग वेडे

हात कुणा द्यावा दाह कुणा

भोळ्या दिव्यांना प्रश्न पडे

पतंगांच्या मनी असते काही

दिवे समजून घेत नाहीत

झूळूकींशी फेर धरून दिवे

जीवाची पर्वा करत नाहीत

पतंगांना जाळून मारण्यातच

दिव्यांची सगळी हयात सरते

वाऱ्याशी सलगीने तरी कुठे

त्यांचे आयुष्य वाढणार असते?

- संदीप भानुदास चांदणे (मंगळवार, ८/४/२०२५)

तनहाईके उस मोडपर

तनहाईके उस मोडपर

पॉंव जरा दुबक गये

मुडके देखा तो पाया

तुम वहींसे गुजर रहें

एक नया सितारा 

दिखा दोपहरी गगनमें

बिनबहार गुलीस्ता

खिल गया चमनमें

खुशनुमा हुए दिन

रातें जैसे गाने लगी

बेमुरव्वत जिंदगी

अब गले लगाने लगी

तसव्वुर में तुम रहें

नगमा नया सुनाते

गम खुशी चलते रहे

साथ कदम मिलाते 

काश! ये पल थमें 

चले ना, यही रूके

चलता रहे सफर

के जब तक चल सके

 

सांसोसे बंधी सांस हो  

लिपटी गुलसे महक हो 

जहन में और कुछ ना हो

यही आखरी ख्वाईश हो

- संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, १६/०४/२०२५)