नाही सोसत चांदवा

तुझे हसणे असते

सये, खडीसाखरेचे

माझे झुरते पाहून

पोट, बिन भाकरीचे

तुझ्या केसात गजरा

मोगर्‍याचा फुलतो ग

माझ्या अंगणी बहर

रानफुलांचा येतो ग

तुझ्या डोळ्यांचे काजळ

रात सांडूनिया जाते

माझे पोखरले स्वप्न 

त्यात हेलकावे खाते

तुझ्या मोकळ्या आभाळी

मी बिनपावसाचा मेघ

तुझे विस्तीर्ण क्षितीज

माझी इवलीशी रेघ

किती किती मी सावरू

माझ्या मनाला आवरू

तुझ्या हिरव्या शिवारी

अळू मोती कसे पेरू?

होतो पुनवेच्या राती

चांदण्यांचा शिडकावा

माझे पोळते ग मन

त्याला सोसेना चांदवा

- संदीप भानुदास चांदणे (सोमवार, २७/१२/२०२१)

IF BY RUDYARD KIPLING

IF...

If you can keep your head when all about you   

    Are losing theirs and blaming it on you,   

If you can trust yourself when all men doubt you,

    But make allowance for their doubting too;   

If you can wait and not be tired by waiting,

    Or being lied about, don’t deal in lies,

Or being hated, don’t give way to hating,

    And yet don’t look too good, nor talk too wise:

If you can dream—and not make dreams your master;   

    If you can think—and not make thoughts your aim;   

If you can meet with Triumph and Disaster

    And treat those two impostors just the same;   

If you can bear to hear the truth you’ve spoken

    Twisted by knaves to make a trap for fools,

Or watch the things you gave your life to, broken,

    And stoop and build ’em up with worn-out tools:

If you can make one heap of all your winnings

    And risk it on one turn of pitch-and-toss,

And lose, and start again at your beginnings

    And never breathe a word about your loss;

If you can force your heart and nerve and sinew

    To serve your turn long after they are gone,   

And so hold on when there is nothing in you

    Except the Will which says to them: ‘Hold on!’

If you can talk with crowds and keep your virtue,   

    Or walk with Kings—nor lose the common touch,

If neither foes nor loving friends can hurt you,

    If all men count with you, but none too much;

If you can fill the unforgiving minute

    With sixty seconds’ worth of distance run,   

Yours is the Earth and everything that’s in it,   

    And—which is more—you’ll be a Man, my son!

- RUDYARD KIPLING

You keep doing it

Not everyone will follow you

But, you keep walking...

towards your goal

Not everyone will listen to you

But, you keep talking...

until you yourself hear it

Not everyone will laugh with you

But, you keep finding...

joy in tiny bits

Not everyone will like your being

But, you keep trying...

to be someone's hope

- Sandeep Chandane (Wednesday, 17/11/2021)

ऐ दिल चलो कही यूंही घूम आये

ऐ दिल चलो कही यूंही घूम आये

खुदिको ढूंढे और खुदिको मिल आये

बहुत जर्जर हो चली अपनी दास्ता

धागा-ए-इश्क लेकर इसे सिल आये

किसीका जीत ले इल्म-ए-हासील सें

किसी हबीबको दे अपना दिल आये

हो तरन्नुम-ए-हयात चमन से आश्ना

सुनें तो गुलोंकी बहारें खिल आये

- संदीप चांदणे (मंगळवार, ८/११/२०२१)

कळते जगत जाताना

युगायुगांचे असते एकटेपण

लाखोंच्या सोबतीने जगताना

खोल खोल भासते आयुष्य

रितेपन भरून काढताना

अनामिक नात्याची वीण

दिसते कधी घट्ट बसताना

नकळत मग तुटते काही

तिथे मनापासून गुंफताना

डोळ्यादेखत ढळते, ज्यात

वेचले आयुष्य रचताना

हे असे घडू नये वाटते

नेमके तेच घडत असताना

पतंग विसरतो दाहकता

पिंगा घालून जळताना

आयुष्यही असते असेच

कळते जगत जाताना

- संदीप चांदणे (गुरूवार, ७/७/२०२१)

नको आळ तुझ्या असण्यावर

आपले गाणे गात राहिलो,

मुक्याने घाव सोसले नाही

जरि मैफिलीला माझ्या

मी लोक पाहिले नाही

कधी आर्त, कधी कोमल

हळवे काही गुणगुणलो

हरेक जागेस दाद मिळता 

दर्दी जगण्याचा झालो

बांधून सुरात हुंदक्यांना

नेतो अस्फुट हसण्यावर

उद्या माझ्या नसण्याचा

नको आळ तुझ्या असण्यावर

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार, ५/११/२०२१)

मिठाई और मिठापन

कहीं किसी रोज, किसी गांव मे एक अमीर आदमी को कुछ ना-गुजार बीमारी उभर आयी. फिर वो आहिस्ता से दिमाग पर छायी. बेचैनी का आलम ये रहा की जनाब कुछ खा-पी न सके, ठीकसे सो भी न सके. झल्लाते हुए पहुंचे हकीम के दरवाजे पर. चौपाल लगाये हकीमने नब्ज टटोली और बेमजेदार सूरमे कहा, जनाब, आपको अब करना है परहेज मिठा खानेसे, मिठाईयोंसे!

ये सुन, कुछ गोल मटोल लड्डू, कुछ पेढे, कुरकुरी रसभरी जलेबीयां, रबडीयोंके प्याले, सरबतोंके जाम, कुछ बर्फिया, कतलींया, हलवें की प्लेटे और कुछ पेठे उसकी आंखोंके आगे एक पल के लिए फुदक लिए और फिर हवांमे जैसे घुल गयें.

उसे लगा था कोई दवाई काढा दिया जायेगा, उसका मर्ज दो चार दिनोंमे ठीक हो जायेगा. पर मीठे और मिठाईयोंसे आनेवाली जुदाई उसे बदतर जिंदगी की ओर इशारा कर रहे थे. उसने अपनी बिवी, बच्चों और नौकरोंको बुलाया, सबको अपनी हालतसे वाकिफ कराया और फर्माते हुए कहा की, "मुझे मीठा खाना है सख्त मना लेकिन मै नही चाहता मिठाई छोडना. कुछ ऐसा किया जाये की मिठाईमेसे मीठापन अलग किया जाये."

फिर मिठाईयां उसके सामने ला बिछाई गई. आगे क्या करना है किसीको कतई अंदाजा नही था. उसने एक लड्डू उठाया और नौकर से कहा इसे धोकर लाओ. नौकर लड्डू धो लाया, आदमी ने मुँह को लगाया. लड्डू बस गीला हुआ था पर मिठास तो बरकरार थी. ये तरीका बेअसरदार साबित हुआ. ऐसे और बेतुके तरीके शाम ढलने तक दोहराये गए. सबकी छुट्टी तो हुई लेकिन बस कल सुबह तक के लिए.

सुबह फिर उसके सरपे मानो खून सवार हुआ. अमीर आदमी ने अपने गांवमेंही नही पूरे सूबेमें सभींको कहलवाया, जो भी मिठाईमेसे मीठापन अलग कर देगा वो उसकी आधी जायदाद का हिस्सेदार होगा. बात हवा के जैसे फ़ैल गई. अगले दिनसे जायदाद पाने की चाहत में लोग अच्छी-खासी गिनतीमें उसके घर आने लगे.

ऊटपटाँग तरीकोंकी होड़सी लग गयी. घरमें पहलेसे बनी मिठाईयां इन प्रयोगोंके भेंट चढ़ी तो एक आँगनमें एक तरफ एक बाड़ा लगाया गया. जहाँ, दिनभर उसके नौकर हलवाई से मिठाई बनाकर मिठाईयोंको थालमें भरकर जो लोग उसपर अपना बीरबलसा दिमाग लगाना चाहते थे उनके सामने ला रख देते थे. ये सिलसिला रूकने का नाम नहीं ले रहा था.

फिर एक रोज एक शख्स जों की उस गांव का नही था, वहाँसे गुजर रहा था. उसने, यह अजीब वाकिया उस गांव में घटते देखा. उसने देखा के उस अमीर आदमी के घर के आगे लोगोंका हुजूम उमड पडा है. लोक अपनी अपनी बारी आने का बेसबरीसे इंतजार कर रहे है और जिसकी बारी आती वो अपना नुस्खा आजमाकर देखता और मिठाईमेंसे मिठापन जुदा करने की इस शर्त में हारकर अपना रस्ता नांपता. फिर उसने नजर घुमाकर देखा तो घर के सामने उसे एक चौपाईपे बैठा वह अमीर आदमी दिखायी पडा जिसने यह तमाशा लगा रख्खा था. 

राहगीर अमीर आदमीके सामने जा खडा हुआ और उसे समझाते हुए बोला. "जनाब, अव्वल तो आप मीठा नहीं खायेंगे तो कोई आसमानी टूट नही पडेगी. और भी स्वाद है जिसे चखते आप आगे जैसे तैसे काट ही लोगे. दूसरी बात यें की बनी मिठाईमेंसे मीठापन अलग करने के बजाय मिठाई बनाते समय अगर उसमें मीठाही न डाला जाय तो मिठाई मीठी बनेगी ही नही. जिस तरह फूल से खुशबू जुदा नहीं की जा सकती या फिर किसी तरह आप अगर कोई बेमेहक फूलही उगालें तो उस फूल की चाहत किस नाजनीन को होगी? उसी तरह आप जो इतनी जद्दोजहत कर रहे है सब बेफजूल हैं." अमीर आदमी के चेहरे पर एकदमसें मायूसी छा गयी. उसका दिल जैसे बैठ गया. लेकिन उसने इस राहगीर की बात को समझ लिया और मान लिया की अपनी मीठा खानेकी जिदने उसे मजबूर किया. लेकिन वो गलत था. अपनी सेहत की खातिर मीठेसे जुदाई को उसने आखिरकार समझ लिया और फौरन अपने घर के आंगन मे शुरू तमाशा रूकवा दिया.

- संदीप भानुदास चांदणे ( शुक्रवार, २२/१०/२०२१)

कळेना मला

कळेना मला

मनात मोर कसे नाचतात
हे तुला पहिल्यांदा पाहिल्यावर...
...मला कळालं!

जीभ कशी अडखळते
हे तुझ्याशी पहिल्यांदा बोलताना...
...मला कळालं!

ह्रद्य कसे धडधडते
हे तुझा हात पहिल्यांदा हातात घेताना...
...मला कळालं!

पुन्हा भेटायचयं हे माहीत असूनही
तुझा निरोप घेताना, दरवेळी
डोळ्यातलं पाणी कस अडवावं
हे मात्र मला अजूनही कळालेलं नाही!

- संदीप चांदणे

पेच

काय लिहावं?
काय वाचावं?
काय आठवावं?
काय गुणगुणावं?

चंद्र-तारे फुलं नि पक्ष्यांना
बळेच एकत्र मांडावं
नेमकं त्याच कडव्यावर
का मनान सांडावं?

आजच्या बंडखोर लेखकानं
कालच्याला भांडावं
दोघांचही चुकत नसतं
कुणाला समोर ठेवावं?

तिन्हीसांजेची वेळ समोर
आणि एकांतान घेरावं
कितीही नको म्हटल तरी
का आठवणींनी आठवावं?

शीळ येते मुक्कामी
शब्दांनी का रूसावं?
सुस्कारे नि हुंकार
याला गुणगुणनं कस म्हणावं

काय लिहावं?
काय वाचावं?
काय आठवावं?
काय गुणगुणावं?

- संदीप चांदणे (१७/४/२०११)

घर

घर म्हणजे नाही

विटा मातीचा ढिगारा

नाही घामाच्या पैशांचा

विनाकारण चुराडा

घर असावे सुंदर

जसा खोपा पाखराचा 

जेव्हा येई अंधारून

करी पुकारा मायेचा

सडा घातल्या अंगणी

झाड निंबोणीचे पुढे

परसदारात, मोगरा

जाई-जुईची फुलझाडे

असो वाडा चिरेबंदी

वा खोपटे गरीबाचे

घर म्हणावे त्याला

जिथे खेळ लेकरांचे

घर ओळखे चाहूल

जिवाभावाच्या पायांची

दारातून येई हाक

चहाच्या आवतानाची

घर जितके लहान 

थोर आपुलकी त्याची 

वाडया महालांमधून

चाले मिजास वाऱ्याची

- संदीप चांदणे (सोमवार,  ०२/०८/२०२१)

तरकश-ए-तीरोंसी ऑंखोसे लडना है

तरकश-ए-तीरोंसी ऑंखोसे लडना है,
इन पर्दो से लड मरने में खाक मजा है?

यूं फेरी निगाहे, अंदाज-ए-रसूक से

मेरा मरना तुमपे क्या अब बेवजा है?


आलम-ए-बेरूखी चश्मेसी साफ है अब
पहरेदार गली मे अब कोई दुजा है?


अश्को से नहायी लो गिर पडी ये गजले
अलफाज-ए-नगीना अब नही पाकिजा है?


-संदीप चांदणे (२०/१०/१५)

हा पक्षी उडाला

हा पक्षी उडाला

वाऱ्याला शीळ देत

भवताल जागवित

राने वने फुलवित

हा पक्षी उडाला

स्वैरपणे विहरण्या

निळेभोर नभ सारे

कवळून टाकण्या

हा पक्षी उडाला

चाऱ्यासाठी नव्हे

थवा होऊनि उडण्या

सोबती ज्यांना हवे

- संदीप चांदणे (सोमवार, १९/०७/२०२१)

जडे रहो

अटल अचल विश्वास, रख अपने आपमें

हो भले अकेले तुम, जहां भी हो खडे रहो

कोई न गिरा सकेगा बस तुम जो करो यहीं

धरती के कण कण से जुडे रहो, जडे रहो

- संदीप चांदणे (बुधवार, ३०/६/२०२१)

मखमली तम

मखमली तम सांडले

ओंजळीत आभाळाने 

आणि शोभा आणली

अतिशीत चांदव्याने

छेडी राग प्रणयाचा

धीट चांदणी नभात

आळविते तेच पुन्हा

कापऱ्या मऊ स्वरात

रानामध्ये पानाआड

कधी अवचित कोकिळ

जाणे कुठे नीज ठेवून

गातो विरहगीत मंजुळ

वाटा रस्ते निपचित

कोणी बोलेनासे झाले

अंधाराच्या डोहामध्ये

एकेक घर बुडून गेले

- संदीप चांदणे (रविवार, ९ मार्च २०२१)

पुस्तक परिचय - फुले आणि मुले

लॉकडाऊनसारख्या नीरस काळात घरात बसून काय करावे हा प्रश्न दर दोन दिवसांनी वळवाच्या पावसासारखा गडगडत धावत येतो. घरातली कामे, पाककृतींचे प्रयोग, मुलांसोबत खेळ-मनोरंजन, चित्रपट या सगळ्यांचाही काही काळानंतर तिटकारा येतो. घरातली पुस्तकेही परत परत वाचून झालेली असल्यामुळे ती हातातही धरवत नाहीत. काय नवीन करायचं हा प्रश्न सतत छळत असतो. माझंही आजच्या रविवारी असंच झालं. अशातच एक पुस्तक हाती आले. आचार्य अत्रे यांचे "फुले आणि मुले." नावावरूनच लक्षात येतं की हे पुस्तक लहान मुलांसाठी आहे.

आधी कित्येक वेळा वाचलं असलं तरी आता मुलांना वाचून दाखवायच ह्या हेतूने वाचायला घेतलं तर शेवटचं पान वाचूनच खाली ठेवलं. अर्थात, पुस्तक काही मोठं नाही. अगदी लहान-लहान, फाफटपसारा न करता लिहिलेल्या अठरा कथांचा यात समावेश आहे. आचार्य अत्रे यांच्या समर्थ लेखणीचा हा वेगळा पैलू आपल्याला थक्क करून सोडतो.

अतिशय बोलक्या, नेमक्या आणि साध्यासोप्या शब्दांत, मुलांचे भावविश्व उलगडून आपल्या काळजाला हात घालणाऱ्या या सगळ्या कथा आहेत. काही काही कथा वाचताना टचकन डोळ्यातून पाणी आल्याशिवाय राहत नाही. वैयक्तिक माझ्याबाबत बोलायचं झालं तर, 'ए, बाबा रडतोय बघ!' अशा बोलण्यांनी मी भानावर येऊन पुन्हा वाचायला सुरूवात करीत होतो. असं बऱ्याच वेळेस झालं. 

नंतर माझ्या लहान मुलींना ह्यातल्या काही कथा वाचून दाखवल्या. त्यांच्या डोळ्यात पाणी वगैरे आलं नाही पण वाचून झाल्यावर, मधमाशांचं पोळं सुटून माशा सैरभैर व्हाव्यात तसे प्रश्न माझ्यावर कोसळले. त्यांना सांगितलेल्या प्रत्येक कथेतली पात्रं त्यांना खूप आवडली, पुन्हापुन्हा आठवत राहिली. अजून काही दिवस अजून खूप प्रश्न येणार आहेतच.

प्रस्तावनेत पुस्तकातल्या कथांचं, त्यांच्या विषयांचं समर्पक शब्दांत जणू निरूपण केलेलं आहे. आचार्य अत्रेंनी थोडक्यात आपली हे पुस्तक लिहितेवेळीची मनोभूमिका स्पष्ट केली आहे. मुलांविषयी त्यांचा असलेला जिव्हाळा, आपल्या शिक्षकी पेशामुळे मुलांसोबत आलेले अनुभव त्यांबी खुबीने या पुस्तकात वापरले आहेत. सर्व वाचून झाल्यावर नेहमीप्रमाणे आचार्य अत्रेंना मी मनोमन वंदन केले. असे मुलांसाठीचे निर्भेळ लेखन मराठीत पुन्हा आले नाही अशी बोचरी जाणीवही लगेचच झाली.

हे पुस्तक बाळगोपाळांसाठी असले तरी मोठ्यांनी मुलांचा निरागसपणा पुन्हा अनुभवताना आनंद मिळेल यात शंका नाही. मुलांचे निरागस भावविश्व तितक्याच निरागसतेने दाखावणारं हे एक दुर्मिळ पुस्तक आहे. अवश्य मिळवून वाचा. इतके वाचल्याबद्दल धन्यवाद.

- संदीप चांदणे (रविवार, २/५/२०२१)

आश्वस्त सुबह

आश्वस्त सुबह

थकी दोपहरी के साथ

अंगडाई भरती सांज के सायें लिए

रात के मौन मलमली आंचलसे मुझे बांधे हुए

फिरसे मिलने के लिए पुरवाई पर एक पुकार छोडती है

तब वह पुकार मेरी खालिस मगर एक वीरान जीवनी बन जाती है

जब मेरी जीवनी अपनी करूणामय हाथोंमे लिए तुम पढती हो

और प्रीतभरी अनुपम आंखोंसे उसे संवार लेती हो

तो वह बन जाती है फिरसे

शबनम से सजी हुई

आश्वस्त सुबह

- संदीप भानुदास चांदणे (शुक्रवार, १९/०३/२०२१)

मैं क्या सोचता हूँ

मैं क्या कुछ नही सोचता

ये तुम सोच नही सकती

तुम्हारी सोचको है मर्यादा

अनखिंची अनकही अनसुनी

दुनिया और समाज की सोच से

तुम्हारी सोच मिलनी चाहिए

ये किसीने युगों पहले सोच रखा है

पर आज तक क्यूं इसे ढोया जा रहा है

ये कोई नही सोचता

अब तुम सोच कर देखों

की, मैं भी क्या क्या सोचता हूँ

तुम्हारे लिए, हमारे लिए!

संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, १७/०३/२०२१)

आयुष्याचं सोनेरी पान

तुमच्या माझ्या आयुष्यातलं एक पान विरलेलं असतं 

बघता बघता एक वर्ष पुन्हा एकदा सरलेलं असतं

लहान मोठं कसंही असो कडू-गोड आठवणींचं पान

वहीत ठेऊन जपायचं हे, तुमचं माझं ठरलेलं असतं

एकेका टप्प्यावर एकेक पान उगवून येतं, फुलत जातं 

मागे ठेवून अशी पानं आयुष्य पुढेच चाललेलं असतं

तुम्ही, मी, वा आणखी कोणी विसावल्यावर अभिमानाने

ह्यातलंच एखादं तरी हाती, सोनेरी पान धरलेलं असतं

संदीप भानुदास चांदणे (बुधवार, ३१/१२/२०२०)

वाऱ्यावर जसे पान

नीज भरते दिशांत

माझे रिते नीजपात्र

उतरूनि ये अंगणी

जरि हळुवार रात्र

रात्र रात्र जागते

गोड स्वप्नातूनि

धुंद गात राहते

अबोल मौनातूनि

येती कानी दूरून

सूर सारंगीचे छान

मन खाई हेलकावे

वाऱ्यावर जसे पान

पान पान जागते

पाचूच्या बनातूनि

शुभ्र सोनसकाळी

झळाळते दवांतूनि

- संदीप भानुदास चांदणे (मंगळवार, १६/०३/२०२१)